„Wkraczaliśmy w świat, który na mapach oznaczony był jako biała plama. Każdy krok w głąb lasów Aruwimi był odkrywaniem tajemnicy, której nikt przed nami nie spisał. Ciekawość była silniejsza niż strach przed nieznanym.”
Jan Czekanowski
(parafraza z dzienników podróży)
Prof. Jan Czekanowski (1882–1965)
Podróżnik, badacz Afryki, twórca lwowskiej szkoły antropologicznej. Człowiek, który łączył wielki świat nauki z życzliwością dla drugiego człowieka.
Od Zurichu do serca Afryki
Jan Czekanowski urodził się w 1882 roku w Głuchowie. Jego droga do nauki wiodła przez najlepsze europejskie uniwersytety, m.in. w Zurychu. Jednak największą sławę przyniosła mu odwaga i ciekawość świata. W latach 1907–1909 jako młody naukowiec wziął udział w słynnej ekspedycji do Afryki Środkowej. Przez dwa lata przemierzał dzikie tereny międzyrzecza Nilu i Konga, badając życie plemion, które nigdy wcześniej nie widziały Europejczyków.
Lwowska Szkoła Antropologiczna
Po powrocie do Polski związał się z Uniwersytetem Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie pełnił funkcję rektora. Stworzył tam tzw. Lwowską Szkołę Antropologiczną, wprowadzając do badań nowatorskie metody matematyczne (słynny diagram Czekanowskiego). Był naukowcem światowego formatu, szanowanym od Berlina po Petersburg.
Cmolaski rozdział (1944–1945)
Wojenna zawierucha rzuciła profesora w nasze strony. Po upadku Powstania Warszawskiego i wysiedleniu ze Lwowa, w 1944 roku Jan Czekanowski znalazł bezpieczne schronienie w Cmolasie. Choć był światowej sławy uczonym, dał się poznać mieszkańcom jako człowiek niezwykle skromny i otwarty. W trudnych wojennych warunkach angażował się w edukację – uczył biologii w tajnym nauczaniu oraz w nowo powstającym gimnazjum w Kolbuszowej. Jego pobyt we wsi był wielkim wydarzeniem – profesor chętnie rozmawiał z mieszkańcami, dzieląc się swoją wiedzą i opowieściami z dalekiego świata.
Dlaczego on?
Wybór profesora Jana Czekanowskiego na patrona naszej szkoły nie był przypadkowy. 4 maja 1990 roku, podczas uroczystości nadania imienia, społeczność Cmolasu chciała uhonorować nie tylko wybitnego naukowca, ale przede wszystkim przyjaciela naszej miejscowości. Dla naszych uczniów Profesor jest wzorem tego, że ciekawość świata i wytrwała nauka mogą zaprowadzić człowieka w najdalsze zakątki globu, a szacunek do ludzi jest najważniejszą wartością.
Ciekawostki o Patronie
- Matematyka w biologii: Profesor był jednym z pierwszych na świecie, który zastosował skomplikowaną matematykę do opisywania różnic między ludźmi.
- Biała plama: Podczas wyprawy do Afryki badał tereny, które na ówczesnych mapach były zaznaczone jako „białe plamy” – obszary nieznane nauce.
- Przyjaciel: Mimo tytułów naukowych, w Cmolasie zapamiętano go jako ciepłego starszego pana, który w wolnych chwilach spacerował po okolicy i rozmawiał z sąsiadami.