Nasze korzenie (XVI – XVIII wiek)
Historia nauczania w Cmolasie jest nierozerwalnie związana z historią tutejszej parafii. Pierwsze wzmianki o edukacji pochodzą już z 1585 roku. To wtedy w kronikach pojawia się 13-letni Wojciech Borowiusz – późniejszy wybitny teolog, rektor Akademii Krakowskiej i fundator naszego kościoła – który pobierał nauki w miejscowej szkole parafialnej. Dowodzi to, że Cmolas był ośrodkiem kształcenia umysłów na długo przed powstaniem powszechnego systemu szkolnictwa.
Narodziny szkoły publicznej (XIX wiek)
Oficjalna data powstania zorganizowanej szkoły ludowej to rok 1854. Wówczas, pod zaborem austriackim, założono w Cmolasie tzw. Szkołę Trywialną. Początkowo lekcje odbywały się w trudnych warunkach, ale determinacja mieszkańców doprowadziła do przełomu. W 1893 roku oddano do użytku pierwszy murowany budynek szkoły. Był to symbol cywilizacyjnego awansu wsi i duma ówczesnych mieszkańców.
Czas wojny i wielcy ludzie (1939–1945)
Lata II wojny światowej to trudny okres tajnego nauczania i walki o zachowanie polskości. W 1944 roku historia Cmolasu splotła się z losami światowej sławy uczonego. Schronienie przed wojenną zawieruchą znalazł tu prof. Jan Czekanowski – wybitny antropolog i podróżnik. Jego obecność i więź, jaką nawiązał z mieszkańcami, stały się fundamentem tożsamości naszej szkoły.
Ku nowoczesności (1989 – dziś)
Współczesne oblicze szkoły zaczęło kształtować się pod koniec lat 80. XX wieku. Stare mury stały się zbyt ciasne dla rosnącej liczby uczniów. W 1989 roku uczniowie przekroczyli próg nowego, przestronnego budynku, który do dziś służy edukacji kolejnych roczników. Rok później 4 maja 1990 roku, szkole uroczyście nadano imię prof. Jana Czekanowskiego, honorując w ten sposób pamięć o wielkim naukowcu, który żył wśród nas.
Epoka Gimnazjum (1999–2019)
Ważnym rozdziałem w naszej najnowszej historii było utworzenie Publicznego Gimnazjum w Cmolasie. Przez niemal dwie dekady w jednym kompleksie funkcjonowały dwie szkoły, kształcąc młodzież wkraczającą w dorosłość. 11 maja 2006 roku Gimnazjum otrzymało imię ks. Wojciecha Borowiusza. Wybór ten był pięknym powrotem do korzeni – patronem młodzieży został człowiek, który sam przed wiekami był uczniem w Cmolasie, by później osiągnąć szczyty kariery naukowej jako Rektor Akademii Krakowskiej. Do czasu reformy oświaty w 2017 roku (i wygaszenia gimnazjów w 2019), Cmolas mógł poszczycić się wyjątkową opieką dwóch patronów ze świata nauki: Czekanowskiego i Borowiusza. Dziś Szkoła Podstawowa kontynuuje dorobek obu tych placówek, korzystając z nowoczesnego kompleksu edukacyjno-sportowego, w tym hali sportowej i krytej pływalni (OWiR).
Nasi Patronowie w historii
Prof. Jan Czekanowski (1882–1965) Patron Szkoły Podstawowej Badacz Afryki, twórca lwowskiej szkoły antropologicznej. W Cmolasie ukrywał się po Powstaniu Warszawskim, ucząc biologii. Symbol ciekawości świata i otwartości.Ks. Wojciech Borowiusz (1572–1646) Historyczny Patron Publicznego Gimnazjum. Syn ziemi cmolaskiej, który swoją drogę do wielkiej nauki zaczynał w tutejszej szkole parafialnej. Czterokrotny rektor Akademii Krakowskiej, fundator kościoła w Cmolasie. Symbol lokalnego patriotyzmu i potęgi wiedzy.
Kalendarium w skrócie
- 1585 – Pierwsze ślady edukacji parafialnej.
- 1854 – Założenie pierwszej Szkoły Trywialnej.
- 1893 – Budowa historycznego, murowanego gmachu.
- 1990 – Nadanie szkole imienia prof. Jana Czekanowskiego.
- 1999 – Utworzenie Publicznego Gimnazjum w Cmolasie.
- 2006 – Nadanie Gimnazjum imienia ks. Wojciecha Borowiusza.
- 2017 – Reforma oświaty i powrót do 8-klasowej szkoły podstawowej.